نگاهی به مشکلات و راهکارهای پیش روی صادرات ایران | نجات صادرات با «دیپلماسی اقتصادی»

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ برای اینکه حاصل دسترنج ایرانی‌ها فرسنگ‌ها کیلومترراه را طی کند و به دست آن ور آبی‌ها برسد، عده‌ای باید از هفت خان مشکلات عبور کنند. امروز روز ملی صادرات است و می‌خواهیم به جای آماروارقام کمی از مشکلات صادرکننده‌هایی بگوییم که به قول خودشان در شرایط کنونی گذشتن از این مسیر دل شیر می‌خواهد تا جایی که بعضی از آن‌ها عطای صادرات را به لقایش بخشیدند و از این راه کنار کشیدند.
توجه به صادرات غیرنفتی و جلوگیری از خام فروشی ازجمله کلیدواژه‌هایی است که مقام معظم رهبری بار‌ها در سخنانشان به ویژه در دهه گذشته بر آن تأکید کردند که از نگرانی ایشان در زمینه افزایش واردات نسبت به صادرات غیرنفتی حکایت دارد.

با وجود این، اکنون تحریم، مشکلات بانکی، مشکلات حمل ونقل، کمبود نقدینگی، سختی رقابت با دیگر کشورها، کم شدن مشتری‌های خارجی از کشور‌های همسایه که حالا خود به رقیبی برای کشور ما تبدیل شده اند و از همه مهم‌تر بازگشت ارز حاصل از صادرات به سامانه نیمایی ازجمله مشکلاتی است که در صحبت‌های صادرکننده‌های خراسان رضوی تکرار می‌شود.

برگشت ارز سدی در راه صادرات

کاملا روشن است که وقتی صادراتی صورت می‌گیرد، در حقیقت سرمایه کشور به خارج از مرز‌ها منتقل می‌شود و باید ارز آن به جای رسوب در بانک‌های خارجی یا خرید زمین و خانه از سوی برخی صادرکننده‌ها در آن سوی آب‌ها به کشور بازگردد. اما تولیدکننده مواد اولیه تولیدش را با دلار آزاد تهیه می‌کند و هزینه محصول آماده شده برای صادرات زیاد است، از طرفی گذشتن از هفت خان انتقال پول بین بانک‌ها و رساندن آن به یک صرافی مطمئن و درنهایت سامانه نیما برای صادرکننده هزینه بر است. از سوی دیگر اختلاف قیمت بین ارز نیمایی و بازار آزاد زیاد است و این انتظار منطقی به نظر نمی‌رسد.

عباس محمدپور صادرکننده زعفران است. او بزرگ‌ترین مشکل ایجادشده در حوزه صادرات را برگشت ارز به سامانه نیما می‌داند و می‌گوید: در این شرایط اختلاف قیمت ارز بین بازار و سامانه نیما بسیار زیاد و سروکار ما به جای بانک با صرافی هاست. همچنین مشکل دیگر تعداد زیاد صدور کارت‌های یک بارمصرف و از سوی دیگر قاچاق زعفران است که افراد سودجو از این طریق به راحتی توانستند بخش بزرگی را از بازار ما بگیرند و ما که تولیدکننده واقعی و صادرکننده رسمی هستیم، نمی‌توانیم با آن‌ها رقابت کنیم. او ادامه می‌دهد: مشکل دوم کمبود نقدینگی و نبود تسهیلات بانکی با بهره ارزان قیمت برای صادرکننده هاست.

محمد زینلی، صادرکننده مویز و زیره و پسته هم به شهرآرا می‌گوید: صادرات ما در سال‌های گذشته به دلیل موضوع بازگشت ارز و مشکلات آن بسیار کم شده است. مشتری‌های پاکستانی و افغانستانی هم امسال هنوز نیامدند، چون مثلا قیمت مویز به دلیل افزایش هزینه تولید حدود ۲ برابر شده است، اما آن‌ها می‌گویند قیمت زیاد است. بازار پسته هم قفل و ریزشی شده، چون خریدوفروش کم شده است.

علی رضایی، تولیدکننده رب و روغن، نیز می‌گوید از ۲ سال قبل به دلیل مشکلات انتقال ارز دیگر صادرات انجام نمی‌دهد و از این حوزه خارج شده است.
علی سلیمانی صادرکننده دیگری است در استان که به تولید کشمش و بسته بندی و صادرات مشغول بوده است؛ می‌گوییم بوده است، چون از ۵ ماه قبل به دلیل فشار مشکلات تحریم و انتقال ارز دیگر بی خیال صادرات شده است.

مالیاتی که به سختی بازمی گردد

جواد حسینی، یکی دیگر از صادرکنندگان، نیز در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه کمبود منابع ارزی سبب شده است این روز‌ها فشار به صادرکنندگان برای برگشت ارز بیشتر شود، می‌گوید: این درحالی است که تحریم‌ها و محدودیت‌های ایجادشده درعمل برگشت ارز به کشور از سوی صادرکنندگان را سخت کرده است. اگر فشار‌ها ادامه یابد، این مسئله روی صادرات تأثیر منفی می‌گذارد.

همچنین وی به مشکلات مالیاتی صادرکنندگان هم اشاره می‌کند و می‌گوید: براساس قانون، صادرات مشمول مالیات نیست و باید مالیات بر ارزش افزوده صادرکنندگان برگشت داده شود، اما در عمل این مسئله بسیار کند اتفاق می‌افتد. براساس قانون، باید مالیات بر ارزش افزوده در ۳۰ روز به صادرکنندگان برگشت داده شود، اما گاهی ماه‌ها این مسئله طول می‌کشد.

او کرونا را یکی از دلایل کاهش آمار صادرات بیان می‌کند و می‌گوید: در یک سال ونیم گذشته کرونا تعدادی موج داشت که مراودات صادرکنندگان با بازار‌های هدف را مشکل کرد. همین مسئله سبب شد برخی بازار‌های صادراتی را از دست بدهیم. برای حمایت از صادرات، مسئولان باید کمک کنند تا بازار‌های ازدست رفته دوباره احیا شود. وی ادامه می‌دهد: همچنین بخشنامه‌های متعدد ممنوعیت‌های دوره‌ای صادرات برخی کالا‌ها نیز در یک سال گذشته تأثیر منفی بر صادرات گذاشته و سبب شده است برخی بازار‌های هدف را از دست بدهیم.

جنس ایرانی با برچسب خارجی

افشین رفعتی تولیدکننده نوعی حلوای مغذی مخصوص در یکی از روستا‌های استان است. او با گله از حمایت نشدن از محصولش می‌گوید: هنوز موفق به تولید انبوه برای صادرات نشده است، اما اکنون چندسالی می‌شود که در کار صادرات خشکبار فعالیت می‌کند. او می‌گوید: یکی از مشکلات اصلی صادرکننده‌ها تحریم است. هر جنسی که برچسب ایران خورده باشد، به سختی فروخته و رد می‌شود؛ بنابراین صادرکننده مجبور است یا محصول را به صورت خام بفروشد یا آن را با برچسب کشور‌های مختلف مثل پاکستان و افغانستان صادر کند. مشکل دیگر در واردکردن ارز به کشور است. دولت گذشته با این کار سنگی جلو پای صادرات قرار داد. همین موضوع باعث شده است صادرات برای صادرکننده صرفه اقتصادی نداشته باشد و دلال‌ها وارد معرکه شوند و جنس‌ها با قیمت کم قاچاق شود.

علیرضا رحمتی، یکی دیگر از صادرکننده‌های خراسانی، نیز مبادله پول نقد به دلیل تحریم‌های بانکی را از مهم‌ترین مشکلات این حوزه می‌داند و می‌گوید: سال گذشته به یک مشتری خارجی ۹۰ هزار دلار کالا فروختم، اما نتواستم پولم را پس بگیرم.

نبود دیپلماسی اقتصادی

همه این موارد گوشه‌ای از مشکلات صادرکننده‌های خراسان رضوی بود که به صورت خلاصه به آن پرداختیم. روز گذشته اعضای هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان استان نیز در نشست خبری شان به این مشکلات اشاره کردند.

نایب رئیس اول هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی با تأیید سخنان همکارانش و با تأکید بر اینکه بزرگ‌ترین مشکل صادرات نداشتن دیپلماسی اقتصادی در کشور است، می‌گوید: ما باید حمایت دولت را در عمل ببینیم، نه در گفتار. دغدغه امروز ما با دستگاه‌های مختلف است که هرکدام قانون و دستورالعمل خاص خود را دارند و در برخی موارد موازی یکدیگرند. سازوکاری در دستگاهی گذاشته می‌شود و در دستگاه دیگر رد می‌شود، بنابراین ما در ابتدا به یک دیپلماسی اقتصادی نیاز داریم.

حسین محمدیان، نایب رئیس دوم هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان استان، با اشاره به توجه ویژه کشور‌های اطراف به موضوع صادرات می‌گوید: اگر کشوری بخواهد پیشرفت کند، هیچ راهی به جز صادرات برایش وجود ندارد. اولین تقاضای ما از دولت سیزدهم رسیدن به زبان مشترک با اقتصاد جهانی است.

او قانون رفع تعهدات ارزی را بدسلیقگی دولت قبل می‌داند و ادامه می‌دهد: شاید آمار امروز افزایش صادرات را نشان دهد، اما درواقع در این سال‌ها خام فروشی افزایش پیدا کرده است. محمدیان می‌افزاید: با وجود ابرتورم ایجادشده در کشور، سقف تسهیلات برای صادرکنندگان افزایش پیدا نکرده است و اکنون ما با کمبود شدید نقدینگی روبه رو هستیم. از سوی دیگر استرداد مالیات بر ارزش افزوده نیز یکی دیگر از مشکلات صادرکنندگان است که برخی صادرکنندگان هنوز مالیات مربوط به ۲ سال قبل را نیز دریافت نکرده اند.

افشین راویان، عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان استان، نیز با اشاره به کاهش شدید صادرات با شیب تند از زمان اجرای قانون تعهدات ارزی می‌گوید: علاوه بر ریسک نبود سیستم بانکداری به دلیل تحریم، ما باید حدود ۳ درصد برای بازگشت ارز به کشور هزینه کنیم و از سوی دیگر با اختلاف ۱۲ درصدی سامانه نیما با بازار آزاد آن را تحویل دهیم که این به معنی پرداخت رانت ۱۵ درصدی به واردکننده از جیب صادرکننده است.